Trên hành trình khám phá Công viên địa chất toàn cầu UNESCO Cao nguyên đá Đồng Văn không thể bỏ qua điểm di sản văn hóa phố cổ Đồng Văn nằm ngay tại trung tâm huyện Đồng văn nhưng vẫn khoác trên mình nét cổ kính, nguyên sơ giữ nét riêng cho cộng đồng người dân sinh sống tại đây.
Phố cổ Đồng Văn
Nằm trong vùng lõi của Công viên địa chất toàn cầu UNESCO Cao nguyên đá Đồng Văn, phố cổ Đồng Văn là điểm đến mà bất cứ du khách nào đặt chân lên công viên đá này đều không thể bỏ qua, tọa lạc ở trung tâm thị trấn Đồng Văn cách Hà Giang 145km về phía Bắc và được hình thành từ thuở sơ khai, Phố cổ Đồng Văn nơi hội tụ tinh hoa văn hóa của các dân tộc vùng cao nguyên đá. Khu phố cổ gồm khu chợ và hai dãy nhà thuộc xóm Đồng Tâm và Quyết Tiến, khu phố cổ hình vòng cung chia thành hai dãy nhà và kéo dài hàng cây số về phía chân núi. Nhìn từ phía đường Quốc lộ vào cổng chợ có hai dãy nhà dài chạy dọc vào chân núi. Một dãy đối diện bên trái khu chợ và một dãy nhà cổ xây dưới chân núi, phía sau của dãy nhà chợ. Hai dãy nhà chạy bao quanh khu chợ kéo dài về phía chân núi và xếp song song với nhau dưới chân núi. Khu nhà và hai dãy nhà bao quanh khu chợ là xóm Đồng Tâm, còn hai dãy nhà nối tiếp hai dãy nhà đó chạy song song dưới chân núi được ngăn cách thành xóm riêng gọi là xóm Quyết Tiến. Hầu hết các ngôi nhà khu phố cổ được thiết kế hai tầng, tường trình đất dày, mái lợp ngói âm dương, cột và vì kèo được làm bằng gỗ nghiến (loài cây thân gỗ đặc trưng của núi đá vôi) Sàn và ván bưng cũng được làm bằng gỗ nghiến, nền, móng, hiên, sân và bậc cổng được làm bằng đá vôi. Những chủ nhân đầu tiên của khu phố cổ là người Tày, người Hoa và người Mông. Về sau có thêm một số người Dao, người Nùng…đến cư trú. Hiện nay, khu phố cổ Đồng Văn còn khoảng trên 40 ngôi nhà cổ, cư dân chủ yếu là người Tày ( chiếm 90% ). Hầu hết các ngôi nhà cổ ở Đồng Văn do các thợ Trung Quốc và thợ địa phương thiết kế xây dựng, phỏng theo kiến trúc cổ Trung Quốc. Các ngôi nhà cổ được xây dựng theo kiểu ba gian, hai mái, lợp ngói âm dương hoặc nhà vuông ở giữa có sân lát đá, có dáng vẻ oai phong và nét mềm mại tinh sảo của chạm khắc gỗ, đá kết hợp hài hoà giữa kiến trúc Trung Quốc và nghệ thuật Việt Nam. Chợ cổ ở ngay trung tâm thị trấn, quay mặt ra đường Quốc lộ, lưng dựa vào núi. Cách xây dựng này hợp với phong thuỷ của miền cao nguyên. Ở nơi đây với địa hình núi cao, các đỉnh núi đá tai mèo xếp lớp trùng điệp, cùng với khí hậu lạnh, khô, có gió mạnh có thể gây rất nhiều khó khăn đối với sinh họat của nhân dân. Chính vì thế đa số các ngôi nhà đều được xây dựng ở dưới chân núi đá tai mèo để tránh gió. Cách xây dựng các ngôi nhà 3 gian, có độ thấp của trần nhà để chống lại khí hậu khắc nghiệt. Khu chợ cổ gồm có ba dãy nhà. Một dãy nhà dài có bảy gian, hai dãy nhà ngắn gồm bốn gian xây đối diện hai đầu của dãy nhà bảy gian tạo thành hình chữ U. Ba dãy nhà chợ có những hàng cột đá chia các gian, các cột đá lớn 3, 4 người ôm được đục đẽo rất công phu, vì kèo bằng gỗ và toàn bộ phần mái được lợp bằng ngói máng và ngói âm dương. Mặt bằng khu phố cổ bao gồm khu chợ và các dãy nhà cổ, chủ yếu là nhà dân sinh sống, một số ngôi nhà cổ đã được phá đi để xây dựng các trụ sở, cơ quan ngay gần khu phố cổ. Năm 2012 – 2013 được sự quan tâm của đảng và nhà nước Bộ VH kết hợp với sở VH tỉnh Hà Giang đã cho tu sửa lại những ngôi nhà đã bị xuống cấp và hoàn thành đến nay đã đi vào sử dụng.( nhà bà Hoàng Thị Tân, Nguyễn Thị Thư, Lương Mãn Tiện) Chợ cổ cũng được bảo tồn sửa chũa đồng thời xây mới thêm hai dãy nhà chợ kéo dài với 6 gian nhà chợ kiên cố được xây dựng theo kiến trúc chợ cổ xưa và đi vào hoạt động bảo tồn, kinh doanh các loại hình ẩm thực cũng như hàng lưu niệm phục vụ khách tham quan. Phố cổ Đồng Văn được coi là một loại tài sản có ý nghĩa rất lớn trong việc phát huy bản sắc kiến trúc nghệ thuật. Khu chợ cổ và các ngôi nhà cổ trên dưới 100 tuổi được thiết kế theo lối kiến trúc mềm mại kết hợp hài hoà giữa kiến trúc của Trung Quốc và Việt Nam. Với những nét cổ kính rêu phong tồn tại theo dòng chảy của thời gian, Phố cổ Đồng Văn đã được công nhận là di tích kiến trúc nghệ thuật năm 2010, ngày nay Đồng Văn trở thành vùng lõi của Công viên địa chất toàn cầu cao nguyên đá Đồng Văn thu hút lượng lớn khách du lịch tới thăm quan. Khu phố cổ là một quần thể kiến trúc thống nhất, phù hợp với cao nguyên đá lạnh lẽo. Các ngôi nhà cổ và khu chợ cổ vẫn còn nguyên vẹn, các kiến trúc cổ vẫn kiên cố chống chọi với khí hậu của miền cao nguyên, và cho tới bây giờ, vẻ đẹp cổ kính của khu phố cổ vẫn đang là mối quan tâm lớn của nhiều cá nhân, tập thể trực thuộc tỉnh Hà giang nói riêng và của cả nước Việt Nam nói chung.Nguyễn Giang Nam
