Người Pà Thẻn là 1 trong 14 dân tộc có dân số dưới 10.000 người ở Việt Nam. Người Pà Thẻn (Pà Hưng) là cư dân sinh sống ở một số xã vùng thấp của tỉnh Hà Giang. Các dân tộc khác thường gọi người Pà Thẻn là Mèo Lài, Mèo Hoa, hoặc Mèo Đỏ. Người Pà Thẻn hiện còn lưu giữ nhiều giá trị văn hóa truyền thống đặc trưng và được thể hiện trong đời sống sinh hoạt của cộng đồng. Trong đó, Lễ cầu mùa là một trong những nét văn hóa truyền thống gắn liền với tín ngưỡng cộng đồng Pà Thẻn được hình thành từ lâu đời, tiếp tục được duy trì và trao truyền cho thế hệ sau.
Chuẩn bị tiền, vàng và một số đồ dùng trong Lễ cầu mùa
Lễ cầu mùa của người Pà Thẻn có lịch sử hình thành cùng với lịch sử hình thành và tồn tại của dân tộc, quá trình lập nên các thôn bản, lễ cúng mong muốn cầu thần linh ban phát giống tốt, che chở, bảo vệ cho cây trồng, vật nuôi và đặc biệt cho dân làng có cuộc sống ấm no. Đây là lễ thức gắn liền với tín ngưỡng nông nghiệp của người Pà Thẻn được tổ chức ở nhiều thôn bản trong xã thuộc huyện Bắc Quang (Hà Giang). Trải qua hàng trăm năm tục lệ này vẫn được cộng đồng người Pà Thẻn duy trì cho đến ngày nay nhằm cầu cho làng bản bình yên, gia đình ấm no hạnh phúc, mùa màng bội thu, tăng cường tình đoàn kết, gắn bó giữa các thành viên trong cộng đồng, ôn lại cho lớp cháu con lịch sử văn hoá truyền thống của dân tộc mình. Giá trị cốt yếu trong cộng đồng đó đã tạo nên sức sống mãnh liệt của di sản cũng như văn hoá tín ngưỡng của người Pà Thẻn. Lễ là sinh hoạt văn hoá dân gian đặc trưng và độc đáo của dân tộc Pà Thẻn. Nghi lễ vẫn giữ được phương diện nguyên thủy của nó, là hình thức biểu thị quan hệ giữa con người với thần linh và với môi trường tự nhiên. Thông qua nghi thức cúng bái, những hành vi, động tác trong nghi lễ biểu hiện lòng tôn kính của con người đối với thần linh đã cho giống tốt để phục vụ sản xuất, phản ánh quan niệm về thế giới quan, nhân sinh quan của người Pà Thẻn cũng như những ước mơ chính đáng của con người trước cuộc sống.
Nghi thức giã bánh dày
Thời gian diễn ra lễ cúng thường vào ngày Dần trong tháng 10 âm lịch tại các gia đình có điều kiện tổ chức cầu cúng xin giống. Thầy cúng là người đại diện cho gia chủ giao tiếp với thần linh. Trong các nghi thức, nghi lễ cúng tính thiêng được đề cao, mọi người tham gia hành lễ luôn tuân thủ chấp hành. Lễ cúng được diễn ra trong 3 ngày 2 đêm, trong đó vai trò người thầy cúng là đại diện cho gia chủ giao tiếp với thần linh. Kết thúc nghi lễ gia đình và người dân trong cộng đồng thụ hưởng các lễ vật ai cũng vui vẻ vì đã được tổ tiên thần linh che chở, bảo vệ và ban cho các loại giống tốt phục vụ sản xuất. Lễ vật dâng cúng (hiến tế) thường được gia đình chọn giống và tự nuôi, chọn lợn đực khỏe mạnh, lông màu đen tuyền, 4 chân vững chãi, thân hình cân đối, phàm ăn nuôi trong khoảng 1 – 3 năm; Đối với gà: gà trống phải khỏe mạnh, màu đỏ, chân to, tự nuôi thay vì nuôi tuy mất thời gian nhưng bù lại gà và lợn được cho ăn rau cỏ, ngô, thóc nuôi trong vòng từ 4 – 6 tháng nên gà rất chắc, lợn ít mỡ nhiều nạc, chất lượng thành phẩm đạt được có giá trị rất cao.
Với ước nguyện cầu cho mùa vụ được mưa thuận gió hòa, cây cối tươi tốt, vật nuôi mau lớn, mùa màng bội thu, ước mong cuộc sống no đủ, ngô lúa đầy bồ suốt năm, gia đình được vạn sự bình an khỏe mạnh, không ốm đau, mọi vật sinh sôi nảy nở, phát triển thịnh vượng. Đây là dịp để cho toàn thể dân làng tạ ơn trời đất, thần linh trong năm đã cho một mùa vụ tươi tốt, mang lại sự ấm áp, may mắn; đồng thời đây cũng là dịp xua đi những đen đủi của làng. Đó là cơ sở tâm linh để củng cố niềm tin, tạo mối liên hệ thiêng liêng giữa các thành viên trong cộng đồng, giữa con người với con người, với thần linh… Và đây cũng là dịp để mọi người cùng gặp gỡ, trao đổi, giao lưu, thưởng thức các làn điệu dân ca độc đáo của dân tộc mình.
Lễ hội nhảy lửa của người Pà Thẻn (Ảnh: Nguyễn Thành Sơn)
Với những giá trị văn hóa vô cùng ý nghĩa với cộng đồng dân tộc Pà Thẻn, năm 2024, Lễ cầu mùa đã được Bộ văn hóa, Thể thao và Du lịch đưa vào Danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Với nội dung thể hiện tín ngưỡng nông nghiệp đặc trưng độc đáo của cộng đồng người Pà Thẻn.
- Nguyễn Lượng – Phương An
- ———————————
- Liên hệ đặt tour và đặt vé:
- Trung tâm TTXTDL Hà Giang
- Số 200 Trần Phú, TP Hà Giang
- Hotline: 1900561276
- #discoverhagiang
- #ubuk
