Đặc sắc của phiên chợ “độc nhất vô nhị” Khâu Vai, Hà Giang

Chợ Phong lưu Khâu Vai tồn tại cách hiện nay khoảng trên 100 năm, với huyền thoại về chuyện tình của nàng Út – người dân tộc Giáy và chàng Ba – người dân tộc Nùng.

“Chàng ơi xuống núi cùng em

Nhớ mang theo ngựa và đi một mình

Em đây tuy chẳng còn xinh

Có ô che nắng chợ tình phong lưu”…

Khi những ngọn gió giao mùa rủ nhau về hong ấm từng vạt mưa cuối Xuân ẩm ướt, cũng là lúc đá núi cao nguyên lại như thức giấc bởi những bàn chân hẹn về Khâu Vai, nơi có phiên chợ “độc nhất vô nhị” trên Công viên Địa chất toàn cầu Cao nguyên đá Đồng Văn – Hà Giang.

Khâu Vai… có thương, có nhớ thì về
Ở cực Bắc của Tổ quốc, Hà Giang là nơi được thiên nhiên ưu đãi với nền văn hóa lâu đời thuộc niên đại đồ đồng Đông Sơn.

Ở đây, phong cảnh hùng vĩ với những con đường uốn lượn quanh co dài bất tận, có 19 dân tộc anh em sinh sống như Mông, Dao, Tày, Lô Lô, Phu Péo, Cờ Lao, Giáy…

Hà Giang gắn liền với nhiều tên đất, tên người và những sự kiện lịch sử trọng đại của đất nước. Là “phên dậu” của Tổ quốc với nhiều phong tục tập quán, văn hóa truyền thống và những lễ hội sinh động tạo nên một vùng văn hóa đa sắc màu, Hà Giang trở thành điểm đến của mỗi du khách.
Phó Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Hà Giang Triệu Thị Tình cho biết: Chợ Phong lưu Khâu Vai (dân gian còn gọi tên khác là Háng Phúng Lìu) tồn tại cách hiện nay khoảng trên 100 năm, với huyền thoại về chuyện tình của nàng Út – người dân tộc Giáy và chàng Ba – người dân tộc Nùng. Đây là phiên chợ đặc biệt, mỗi năm chỉ tổ chức một lần vào ngày 27/3 âm lịch.
Truyền thuyết kể rằng, ngày ấy, mảnh đất Khâu Vai (xã Khâu Vai, huyện Mèo Vạc) có nhiều dân tộc sống thành từng làng, từng bản riêng biệt gồm người Nùng, Giáy, Mông.

Một gia đình nông dân nghèo dân tộc Nùng có ba người con đang độ tuổi đôi mươi. Riêng người con thứ ba tên là chàng Ba đẹp trai, khôi ngô, tuấn tú, siêng năng, chăm chỉ và có giọng hát hay, tài thổi khèn, thổi sáo đã làm say đắm biết bao cô gái trong làng.
Ở làng bên, nhà tộc trưởng làng người Giáy có nàng Út xinh đẹp đã đến tuổi thích ra bờ suối soi mình. Nàng có bộ tóc dài, dày và óng mượt, có giọng hát rất hay trong trẻo vút cao và mang vẻ đẹp rực rỡ của bông hoa rừng. Qua tiếng khèn, tiếng sáo và các câu hát giao duyên của từng mùa trăng, hai người đã đem lòng yêu thương nhau say đắm.
Tình yêu bị cấm đoán, ngăn cản, đôi trai gái đã bỏ bản và bàn nhau trốn lên đèo Mây (nơi thờ tự miếu Ông, miếu Bà bây giờ) để được gặp nhau.

Tuy nhiên, do tập tục xưa là khi chưa tổ chức cưới và làm lễ nhập ma nhà thì không được sống chung nên chàng trai và cô gái đã dựng hai túp lều ở hai bên đồi.
Cuộc chạy trốn của đôi trai gái càng làm cho mâu thuẫn giữa hai dòng tộc, hai gia đình ngày một trầm trọng hơn.

Từ trên đỉnh đèo Mây nhìn xuống, đôi trai gái thấy cảnh tượng xô xát giữa hai dòng họ, hai dân tộc, hai người đành ngậm ngùi chia tay nhau, quay về can ngăn, hàn gắn lại mối đoàn kết xóm làng giữa hai bên. Đôi trai gái hẹn ước sẽ lại gặp nhau vào ngày 27/3 âm lịch.

Đến hẹn lại lên, mỗi năm chàng Ba và nàng Út lại lên ngọn núi để gặp gỡ, giãi bày tâm sự. Năm tháng qua đi, vào ngày cuối cùng của cuộc đời, họ tìm đến với nhau dưới gốc cây rừng, trên hòn đá thề, ôm chặt lấy nhau mà đi vào cõi vĩnh hằng vào đúng ngày 27/3 âm lịch.
Cảm phục trước câu chuyện tình yêu của đôi trai gái, dòng họ và dân làng quanh vùng đã làm lễ tang ma cho họ và dựng lên đôi miếu thờ, nay được gọi là miếu Ông, miếu Bà và mở chợ tại ngọn núi – nơi đôi trai gái hẹn hò.

Chợ Phong lưu Khâu Vai từ đó đã được mở ra và mỗi năm chỉ có duy nhất một lần; là nơi hò hẹn của các trai tài, gái sắc. Tại phiên chợ này, nhiều đôi trai gái dân tộc thiểu số trên Cao nguyên đá Đồng Văn nên duyên vợ chồng.

Di sản văn hóa phi vật thể Quốc gia